Educatie voormalig Nederlands-Indië

Lesbrief 3
NIVEAU 4/5 Havo en 4-6 vwo SUGGESTIE VAKGROEP: NEDERLANDS – CKV EN MENS EN MAATSCHAPPIJ

Robin Block

Geboren in 1980 in Heemskerk

Cheroney Pelupessy

Geboren in 1990 in Utrecht



Themawoorden

DERDE GENERATIE 
ONTHEEMD 
ROOTSREIS
ZOEKTOCHT
IDENTITEIT
TWEE CULTUREN
KUNST
HERDENKEN

LEERDOELEN – DE LEERLING

Na het bekijken van de documentaire

  • Leert over kunstzinnige uitingen die als ‘taal’ gebruikt worden.  

  • Kan vertellen waarom je je ontheemding kan voelen terwijl je in Nederland bent geboren en getogen.

  • Kan verklaren waarom je een leegte kan voelen als je weinig tot niets weet van je eigen familiegeschiedenis.

  • Kan uitleggen waarom jongeren naast herdenken ook de vrijheid willen ‘vieren’ op de Nationale 15 augustus Herdenkingsdag.

Achtergrond

Robin Block

Dichter en muzikant – Geboren in Heemskerk in 1980
Mijn grootmoeder was hoogzwanger van mijn vader toen het gezin met de boot naar Nederland vertrok. De ontheemding die mijn grootouders voelden, werd daardoor ook door hem gevoeld en ook voor mij is het een belangrijk thema. Aan de ene kant kon mijn grootvader urenlang vertellen over zijn jeugd, waardoor Indonesië een geïdealiseerd land leek. Maar aan de andere kant voelde ik als kind ook al dat het een land was waarop voor hem bepaalde taboes rustten. Al jong probeerde ik die twee uiterste beelden met elkaar in balans te brengen. Mijn grootouders kozen er heel bewust voor welk deel van henzelf zij uitdroegen en welk deel ze liever binnenshuis hielden. Ze moesten tijdens de oorlog in internerings- en beschermingskampen zien te overleven en in Nederland moesten ze zich erg aanpassen om een nieuw leven op te bouwen. Tijdens de rootsreis die ik in 2015 met mijn vader naar Indonesië maakte, en de vele reizen die daarop volgden, vielen veel dingen voor mij op mijn plek. Terug in het land van zijn voorouders stelde mijn vader, die voorheen vrij gesloten was, zich meer voor mij open.


Cheroney Pelupessy

Danseres, artistiek directeur ART&, choreograaf en regisseur – Geboren in Utrecht in 1990.
Mijn grootvader van vaderskant kwam in 1950 op zijn 18e in Nederland aan en voedde mijn vader met harde hand op. Mijn grootmoeder overleefde de interneringskampen, maar vertelde er nooit over ondanks mijn vragen. Ze kwam als weduwe uit de oorlog en na aankomst in Nederland zei ze tegen haar kinderen: ‘We kijken niet meer terug’. Ik vond het pijnlijk en confronterend om te zien dat zij zich niet meer met Indonesië associeerde en er niets meer mee te maken wilde hebben. Ik daarentegen was op zoek naar mijn roots en probeerde meer van mijn familiegeschiedenis te begrijpen. Ik merkte: er is een gemis, een bepaalde leegte. Bij mijn Nederlandse vrienden was ik niet Nederlands. Bij mijn Indonesische familie werd er niet over gesproken. Bij mijn Molukse familie, van moederskant, was ik niet Moluks genoeg. Door mijn projecten maak ik de geschiedenis én de doorwerking zichtbaar. Dans is een tool om te verbinden; vanuit die bewegingstaal kan ik communiceren. Om het hier-en-nu anders te doen en er wél over te praten en ervan te leren.

Opdracht

1. Leesopdracht

Lees de tekst onder het kopje Achtergrond waar Robin Block en Cheroney Pelupessy zich voorstellen.

2. Bekijk het filmfragment 

Robin Block

3. Bekijk het filmfragment 

Cheroney Pelupessy

4. Beantwoord de volgende vragen

  • Spreekt de voordracht van Robin Block jou aan? Zo ja, waarom denk je dat hij zijn gedicht met bewegingen ondersteunt? Denk je dat dit een toevoeging is aan de tekst?

  • Cheroney Pelupessy vindt dans een manier van communiceren? Ben jij het met haar eens? Licht je antwoord toe.

  • Waarom is er een bepaalde leegte en gemis in haar leven?

  • Heb je zelf een achtergrond met twee culturen of identiteiten? Zo ja, hoe ervaar jij dit?

  • Wat voor voordelen en wat voor nadelen heeft leven met twee culturen?


  • Denk je dat kunst gebruikt kan worden om op een andere manier ‘taal of ‘woorden’ te geven aan gevoelens?


  • Welke kunstzinnige manier van ‘taal’ van deze twee voordrachten spreekt jou het meest aan en waarom?


  • Heb jijzelf een (andere) manier die je graag gebruikt om ‘taal’ te geven aan jouw gedachten of ervaringen? Zo ja, kan je dit toelichten?

Opdracht A

Maak tijdens een les CKV een tekening of collage waarin je het thema familiegeschiedenis of identiteit verwerkt. Neem eventueel familiefoto’s mee of maak een foto van persoonlijke familiespullen die bij jou thuis of bij jouw grootouders zijn te vinden. Je kan ook tijdens de les Nederlands een familiefoto in een A4-blad verwerken met een beschrijving erbij. Wat is het verhaal erachter? Waarom is dit voor jou speciaal?

Hang het in het lokaal aan de wand en vertel elkaar hierover in kleine groepjes.


Opdracht B

Lees onderstaand gedicht uit Handleiding voor ontheemden. Gedichten.

Hierin verwijzen veel woorden naar het oorlogs- en koloniale verleden, Nederlands-Indië en de komst in Nederland. Probeer zoveel mogelijk woorden te vinden die hiernaar verwijzen of als beeldspraak worden gebruikt. Indien van toepassing voeg dan de verwijzing toe.

Beantwoord de volgende vragen

  • Zijn er woorden waar je de betekenis niet van weet? Zo ja, schrijf ze dan op. Eventueel kunnen deze woorden na afloop met elkaar in de klas worden besproken.
  • Wat is een nyai?
  • Waarom denk je dat Robin Block drie zinnen in het gedicht schuingedrukt heeft geschreven?
  • Naar wie verwijst het verloren jongetje in dit gedicht?

Opdracht C

Herschrijf het gedicht, zoveel mogelijk in dezelfde stijl. Betrek eventueel je eigen familiegeschiedenis erbij of een verhaal dat je hierbij vindt passen, waarover je gehoord of gelezen hebt. Denk bijvoorbeeld aan het verhaal van Anne Frank of Malala Yousafzai.

Mijn Bloed

ik draag de stank van tabak, mijn aderen

vertakken zich langs oude plantages, mijn spieren

mengen kalmte met geweld – de stem

van een voorvader buldert door mijn keel

 

ik heb zoveel te bewijzen

 

in mijn mond strijden verschillende tongen,

de ruggengraat van een nyai draag ik,

de kinderen die zij baarde zijn kinderen

die haar niet meer toebehoren

 

haar handen, mijn polsen, zoveel kwijtgeraakt

 

in mijn bloed galmt het gezang van gevangenen,

de dreun van een geweerkolf – een rode stip

spat op wit katoen, grootmoeder hurkend

in de kokendhete middagzon

door mijn hoofd loopt een verbogen rails,

een dwaalspoor ingehamerd

bij de volgende generaties:

 

aanpassen! aanpassen!

 

herinner je de winter, de eerste

die ons allemaal bevroor

 

jouw voeten, mijn voeten

bloot en koud op vreemde grond

 

opa verstopt zijn oorlog

in elk oog een dolk

in zijn glimlach een verloren jongetje

 

en ik heb vlaggen

te verhangen,

 

kransen waarvan ik niet meer weet waar ik ze leggen moet

 

Handleiding voor ontheemden. Gedichten. Robin Block, Atlas Contact, Amsterdam, 2023.

Leestip

Lichter dan ik. Dido Michielsen, uitgeverij Hollands Diep, 2020.
De Njai. Het concubinaat in Nederlands-Indië. Reggie Baay, uitgeverij Athenaeum, 2009.
Portret van een oermoeder. Beelden van de njai in Nederlands-Indië. Reggie Baay, uitgeverij Athenaeum, 2010.
Twijfelindo. Armando Ello, 2016.
De lange reis van de Poesaka. Indische tastbare herinneringen. Simone Berger, Armando Ello, 
LM Publishers, Edam 2019.

Educatie voormalig Nederlands-Indië

© Simone Berger / Armando Ello